گروه طب سنتی باریج اسانس

گروه طب ایرانی

اهمیت حفظ و ترویج مکتب طب ایرانی

سرزمین ایران سهمی‌گران در میراث فرهنگی و علمی جهان دارد، ولی با حسرت می‌پذیریم که گذشتگان ما به دلایل گوناگون میل و انگیزه چندانی برای ثبت و ضبط دست آوردهای خود نداشته‌اند و در تاریخ‌نگاری علمی دنیا در بیشتر موارد قلم در دست بیگانگانی بوده است که اهداف و سلیقه‌های خود را دنبال می‌کرده‌اند، و چه بسا در مواردی نوشته ها، پیراسته از یکسونگری و آراء شخصی نبوده است. در نتیجه بسیاری از واقعیت‌ها به جای آنکه مکتوب و برای آیندگان به امانت گذارده شود، مکتوم مانده و یا به گونه‌ای نادرست منتقل شده‌اند.

در این رهگذر حکیم ابوبکر محمد بن‌زکریای رازی و ابوعلی سینا( شیخ الرئیس) عرب و مولانا جلال‌الدین بلخی اهل ترکیه و حکیم عمر خیام نیشابوری اهل قبیله ای عرب قلمداد شده‌اند.

نسل حاضر در معرفی گذشته پرافتخار و تابناک علمی و فرهنگی کشور، وظیفه‌ای بس سنگین به‌عهده دارد و شایسته است با روش علمی و با انگیزه غیرت و حمیت ملی، اوراق زرین تاریخ علمی- فرهنگی پیشینیان را ورق زده و از لابلای آن، آنچه را که مکتوم و ناشناخته مانده است را بازشناسی کرده و به مردم این سرزمین و سپس دنیا ارائه دهد، تا جوانان برومند و هوشمند ما بدانند که پدران و نیاکان آنها پایه‌گذاران اصلی شاخه‌های مهمی از علوم و به ویژه پزشکی در دنیا بوده‌اند و فرزندان آنها نیز قادرند با تکیه بر پیشینه غنی خود، در سایه کوشش و علم آموزی و پژوهش بر پله های بلند علمی گام نهند و مانند پدران خویش پرچم دار علم و دانش شوند.

برای آشنائی بیشتر با مفهوم کلی و ویژگی‌های مکتب طب ایرانی، لازم است نخست با تعریف طب مکمل آشنا شویم.

طب مکمل (Complementary and Alternative Medicine)

از هزاران سال پیش، در روزگاران کهن و از دورانی که بشر به‌صورت انسان امروزی در صحنه حیات و زندگی خودنمایی داشت و برای بقای خود مبارزه می‌کرد به موازات تلاش برای تهیه غذا و پوشاک به حفظ سلامت خود نیز می‌اندیشید. بشر از بدو آفرینش با بیماری‌های گوناگونی روبر و بوده و برای چاره آن به مقتضای ادراک و هوش ونبوغ خود و در حد امکانات محیط زیست خود به اشیاء ، گیاهان و موادی که در دسترس داشته توسل می‌جسته است و بدین ترتیب اندک‌اندک به خواص درمانی بسیاری از مواد و گیاهان آگاهی پیدا کرده است. این اندیشه و تفکر برای تأمین سلامتی و یافتن روش‌هایی برای سالم زیستن و رفع ناراحتی‌های بدنی یا ناخوشی‌ها که بعدها به «علم طب» معروف شد، مسلماً در ردیف اولین جرقه‌های فکر انسان بوده و تلاش برای سالم زیستن و علم طب دارای ابعادی بسیار وسیع به درازای تاریخ خلقت انسان و پهنای هزاران تحقیق و تجسس و تجربه است.

طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی، طب مکمل به مجموعه‌ای از روش‌های تشخیصی و درمانی اطلاق می‌شود که با تفکر حاکم بر سیستم‌های بهداشتی رایج تفاوت دارد. این روش‌ها در دو دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ نسبت به پزشکی رایج نقش جایگزین را داشتند یعنی بیماران تنها یکی را می‌پذیرفتند؛ لذا به آنها طب «جایگزین» می‌گفتند. به‌تدریج که این روش‌ها و پزشکی رایج در کنار هم برای درمان مورد استفاده قرار گرفتند اصطلاح طب مکمل به‌کار رفت. با گسترش پزشکی نوین وپیشرفت در زمینه درمان بیماری‌های حاد و عفونی در قرن حاضر، علاقه به طب مکمل به‌طور چشم‌گیری سرکوب شد، اما بتدریج با آشکار شدن محدودیت‌های پزشکی رایج این علاقه دوباره شدت گرفت.
با وجود اینکه سیستم‌های بهداشتی اکثر کشورهای دنیا طبق اصول پزشکی رایج یا مکتب «آلوپاتی» که مبنای آن طب غربی است، برنامه‌ریزی شده است، اما طبق بررسی‌ها، آنچه که «طب مکمل» یا «جایگزین» خوانده می‌شود روز‌به‌روز در بین مردم طرفداران بیشتری پیدا می‌کند.

به هر حال مردم و بیماران به علل مختلفی به سوی طب مکمل گرایش یافته‌اند. علل گرایش به طب‌های مکمل را می‌توان در مواردی نظیر کل نگری، توجه به روش زندگی، معنویت، درمان ریشه‌ای بیماری، عوارض درمان‌های رایج، هزینه و دسترسی و رابطه متقابل پزشک و بیمار جستجو کرد.

بیش از ده‌ها نوع مکتب درمانی به عنوان طب مکمل در کشورهای مختلف جهان شناخته شده و در حال انجام و بررسی هستند از جمله طب سوزنی، هامیوپاتی، آیورودا، رایحه درمانی …و از معروف‌ترین و مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به طب سنتی ایران اشاره کرد.

مکتب طب سنتی ایران مانند هر مکتب و مجموعه‌ای، دارای فلسفه و دیدگاه‌های خاص خود بوده و برای بیان آن‌ها از مجموعه‌ای از لغات و اصطلاحات بهره می‌برد که باید برای فهم کامل جزئیات آن، لغات و اصطلاحات عیناً آموخته و به‌کار گرفته شوند که در این صورت در هردو حیطه حفظ سلامتی و درمان بیماری‌ها می‌توان موفق عمل کرد.

طب سنتی (Traditional medicine)

در بیانیه طب سنتی سازمان جهانی بهداشت سال ۱۹۷۸ طب سنتی این گونه تعریف شده است : “مجموعه تمامی علوم نظری و عملی که در تشخیص طبی یا پیشگیری و درمان بیماری های جسمی، ذهنی یا ناهنجاری اجتماعی به کار می‌رود و به‌صورت گفتاری یا نوشتاری از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته است”

هر مکتب طبی با نظریه و دیدگاهی خاص به موضوع خود، یعنی انسان می‌نگرد و جهت استفاده صحیح از هر مکتب لازم است با اصطلاحات و لغات مربوطه طبق تعریف دانشمندان همان مکتب آشنا شد و با آن زبان سخن گفت و متون مربوطه را مورد بررسی قرار داد و بلکه با آن زبان، فکر و اجتهاد کرد. بسیاری از تعاریف و اصطلاحات، ذهنی و تئوری هستند و در گام اول به علت نا هم‌خوانی مطالب جدید با ذهن فراگیرنده، سؤال‌های مختلف برای فرد مبتدی پیش می‌آید ولی پس از مدتی این سوالات پاسخ خود را می‌گیرد و افق و دیدگاه جدیدی فراروی دیدگان ذهن دانشجو قرار می‌گیرد.

مکتب طب ایرانی مانند هر مکتب و مجموعه‌ای، دارای فلسفه و دیدگاه‌های خاص خود است و برای بیان آنها از مجموعه‌ای از لغات و اصطلاحات تخصصی (ترمینولوژی) استفاده می‌کند. به دلیل گستردگی حیطه طب بیان آن از حوصله این گزارش خارج است.

اهداف پژوهشی

داروسازی سنتی ایران برگ زرینی از تاریخ داروسازی جهان است.بزرگی پزشکی و داروسازی قدیم ایران را می‌توان در نوشته‌های دانشمندان بزرگی چون زکریای رازی، ابوعلی سینا، اسماعیل جرجانی و مانند آنها دید. ولی آنچه مایه تاسف است این است که در کتاب‌های پزشکی و داروسازی کنونی، به آن صورت که باید و شاید، اهمیت پژوهش‌ها و یافته‌های با ارزش دانشمندان این مرز و بوم مورد توجه قرار نمی‌گیرد و به دلیل همین بی‌توجهی و بی‌خبری، بسیاری از یافته‌های پزشکی و داروسازی ایرانیان به‌نام دانشمندان دیگر کشورها ثبت شده است، پس این وظیفه پژوهشگران ایرانی است امروز است تا با بررسی منابع و اسناد قدیمی این غفلت ها راجبران کنند.

داروسازی سنتی

طب تلفیقی (integrative medicine) به عبارتی استفاده و بسط مصادیق و مفاهیم مندرج در آموزه‌های طب سنتی با بهره گرفتن از دانش نوین پزشکی

  • آموزش مبانی طب ایرانی
  • آموزش مفهوم و محتوای طب ایرانی و بررسی برخی از خصوصیات آنها
  • استخراج مفردات از نسخ طب ایرانی و تطبیق اسامی قدیمی گیاهان طب سنتی با اسامی علمی گیاهان طبی امروزی
  • تجمیع روش‌های درمانی سنتی و نوین در جهت استفاده از این روش‌ها در زمینه‌های تحقیقاتی
  • تدوین واژه نامه طب ایرانی
  • بررسی انواع مختلف اشکال دارویی به‌کار رفته در طب قدیم ایران و دسته‌بندی آنها بر اساس راه مصرف
  • تطبیق اشکال دارویی به‌کار رفته در طب قدیم با انواع اشکال دارویی موجود در داروسازی امروزین در جهت اصلاح علم داروسازی
  • شرح روش تهیه اشکال دارویی طب قدیمی و بیان اصول فرمولاسیونی و ساخت آنها
  • تعیین مواد موثره موجود در فرمولاسیون‌های طب ایرانی بر اساس دانش نوین
  • جمع‌آوری نسخ متعدد از کتب طبی قدیمی و انتخاب نسخ نمونه از میان آنها
  • بهره‌گیری از آخرین نتایج تحقیقات و پیشرفت‌های علمی در کلیه مراحل پژوهشی در جهت توسعه

بخشی از مقالات گروه به شرح ذیل می باشد:

1. Ahmadian-Attari, M.M., Moosavi-Asil, S.H., Kashani, L.M.T. and Shirzad, M., 2019. Effect of Bastibaj, a Traditional Persian Formula, on Premature Ejaculation: Observation of a Traditional Treatment. Traditional and Integrative Medicine, pp.64-71

2. Mahboubi, M. and Kashani, L.M.T., 2018. A Narrative study about the role of Viola odorata as traditional medicinal plant in management of respiratory problems. Advances in Integrative Medicine, 5(3), pp.112-118

3. Bakhtiyari, E., Ahmadian-Attari, M.M., Salehi, P., Khallaghi, B., Dargahi, L., Mohamed, Z., Kamalinejad, M. and Ahmadiani, A., 2017. Non-polyphenolic compounds of a specific kind of dried grape (Maviz) inhibit memory impairments induced by beta-amyloid peptide. Nutritional neuroscience, 20(8), pp.469-477.

4. Kashani, L.M.T., Hatami, A., Safaei, A., Shirzad, M. and Ahmadian-Attari, M.M., 2016. Different Traditional Methods of Nux-Vomica Detoxification Have Therapeutic Rationales. Jundishapur Journal of Natural Pharmaceutical Products, 11(1).

5. Kashani, L.M.T., Memarzadeh, M., Hatami, A., Shirzad, M. and Ahmadian-Attari, M., 2016. Comparison of Two Different Traditional Methods of Rose Oil Preparation in Terms of Physicochemical Factors. Traditional and Integrative Medicine, pp.69-74.

6.  Kashani, L.M.T., Majdzadeh, M., Khanavi, M., Taghizadeh, M., Sadati, N., Kahkeshani, N., Vatankhah, M. and Ostad, S.N., 2014. Cytotoxic activity of selected Iranian traditional medicinal plants on colon, colorectal and breast cancer cell lines. Archives of Breast Cancer, pp.95-98.